Το αρχαίο θέατρο Φθιωτίδων Θηβών
Γενική περιγραφή του χώρου και το ιστορικό των ερευνών
Οι ανασκαφές που πραγματοποιήθηκαν στη δεκαετία του ΄90 στα ερείπια της αρχαίας πόλης των Φθιωτίδων Θηβών, που σώζονται πάνω στον τραπεζοειδή λόφο Κάστρο, κοντά στην κοινότητα των Μικροθηβών και σε απόσταση 4 χιλιόμετρα περίπου από τη σύγχρονη κοινότητα της Νέας Αγχιάλου, έφεραν στο φως αρκετά από τα μνημειώδη δημόσια κτίρια της αρχαίας πόλης (αρχαϊκό ιερό της Αθηνάς Πολιάδας, ναός του Ασκληπιού, αρχαίο θέατρο, τμήματα από τα Νεκροταφεία), με πλούσια ευρήματα των Κλασικών, Ελληνιστικών και Ρωμαϊκών χρόνων.
Σύμφωνα με τις αρχαίες πηγές, η σημαντική πόλη των Φθιωτίδων Θηβών δημιουργήθηκε με το συνοικισμό των γειτονικών πόλεων και κωμών, όπως η Πύρασος και η Φυλάκη, ενώ στα μέσα περίπου του 4ου αι. π.X. εξελίχθηκε στην πιο εύρωστη και ακμαία πόλη της Αχαΐας Φθιώτιδας.
Στα μέσα του 2ου αι. μ.Χ. - όπως προκύπτει από ορισμένες επιγραφές - οι Φθιώτιδες Θήβες περιελήφθησαν στο Κοινό των Μαγνήτων και βέβαια και στο ευρύτερο Κοινό των Θεσσαλών, και απ’ ότι φαίνεται γνώρισαν τότε μια δεύτερη οικονομική ανάκαμψη, όπως αυτή αναγνωρίζεται στην ανακαίνιση των δημοσίων κτιρίων τους αλλά κυρίως στη μεγάλη οργάνωση και ανάπτυξη το λιμανιού τους που λειτουργούσε πλέον ως κεντρικό λιμάνι της Θεσσαλίας.
Μεταξύ των δημόσιων μνημείων της πόλης συγκαταλέγεται και το αρχαίο θέατρο των Ελληνιστικών και Ρωμαϊκών χρόνων. Τμήμα του θεάτρου ήλθε στο φως με ανασκαφές που διεξήχθησαν υπό την εποπτεία της κ. Β. Αδρύμη-Σισμάνη, Δρ. Αρχαιολόγου και Διευθύντριας του Αρχαιολογικού Ινστιτούτου Θεσσαλικών Σπουδών. Η ανασκαφή διεξήχθη το 1992 και το 1993 με βάση τις πληροφορίες των περιηγητών του 19ου αι. (W. Leake), των πληροφοριών του F. Stählin και την εύρεση από τους Δ. Θεοχάρη και Γ. Χουρμουζιάδη (1970) μιας επιτύμβιας στήλης με την επιγραφή "BAKXIOΣ ΔIONYΣIOΣ" και ενός πήλινου τραγικού προσωπείου που θεωρήθηκαν ενδείξεις για την ύπαρξη καλλιτεχνικής ζωής στην πόλη των Φθιωτίδων Θηβών. Τότε αποκαλύφθηκαν 11 σειρές λίθινων εδωλίων και 8 κλίμακες ανόδου, το κεντρικό τμήμα του κοίλου με τις εισόδους των παρόδων και τους αναλημματικούς τοίχους και τέλος το σκηνικό οικοδόμημα με τον πλούσιο αρχιτεκτονικό του διάκοσμο. Σε συνέχεια των ερευνών αυτών, το 2010, συνεχίστηκε από την ανασκαφέα η ανασκαφική έρευνα στο χώρο της ορχήστρας και του σκηνικού οικοδομήματος, με τη χορηγία της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Μαγνησίας, στα πλαίσια των δράσεων του Σωματείου ΔΙΑΖΩΜΑ. Η έρευνα έφερε στο φως πλούσια ευρήματα, μεταξύ των οποίων και σημαντικά τμήματα του μαρμάρινου διακόσμου της σκηνής, που αντικατοπτρίζουν την αίγλη του μνημείου και κατά συνέπεια τη δύναμη και τον πλούτο της πόλης των Φθιωτίδων Θηβών.
Περιγραφή του μνημείου
Το Θέατρο των Φθιωτίδων Θηβών είναι Ελληνιστικό (αρχές του 3ου αι. π.Χ.). Υπάρχει όμως και Ρωμαϊκή φάση, καθώς έγιναν μεγάλης κλίμακας επεμβάσεις για να μετατραπεί το Θέατρο σε Αρένα. Ίσως υπήρχε και παλαιότερη φάση του τέλους του 4ου αι. π.X., όπως υπαινίσσεται η παρουσία νομισμάτων, η στρωματογραφημένη κεραμική, καθώς και ένα τμήμα πώρινου κίονα.
Στην Ελληνιστική φάση ανήκουν: οι βαθμίδες των εδωλίων (15), οι 8 κλίμακες ανόδου που χώριζαν το κυρίως θέατρο σε 9 κερκίδες, το πλακοστρωμένο διάζωμα και οι αναλημματικοί τοίχοι των παρόδων. Τα εδώλια έχουν ύψος 0,33μ., μήκος 1,40μ. και πλάτος 0,60μ.. Τόσο τα εδώλια του κοίλου και οι κλίμακες ανόδου, όσο και η εξωτερική παρειά των αναλημματικών τοίχων των παρόδων κατασκευάστηκαν από ηφαιστειακό λίθο, όπως και το προσκήνιο, ενώ στο σκηνικό οικοδόμημα χρησιμοποιήθηκε και λευκό και πράσινο μάρμαρο, υλικά δηλαδή που δεν υφίστανται ποτέ αποσάρθρωση.
Μάρτυρας της αισθητικής, της ευμάρειας και της δύναμης της «λαμπροτάτης πόλης» των Θηβών της ρωμαϊκής περιόδου ανακατασκευάστηκε στις αρχές του 3ου αι. μ.Χ., για να λειτουργήσει ως αρένα, όπως έγινε και με άλλα θέατρα (Δημητριάδος, Λάρισας, Μαρώνειας, Θάσου, Φιλίππων) δεδομένων και των προτιμήσεων των Ρωμαίων για αγώνες μονομάχων και θηριομαχίες.
Στη Ρωμαϊκή εποχή ανήκουν: το κτίριο της σκηνής που αποτελείται από 4 δωμάτια με υπόγειο, ένα διάδρομο ανάμεσά τους και το προσκήνιο με μια μνημειακή διώροφη κιονοστοιχία από κίονες με ιωνικά κιονόκρανα και βάσεις, τα παρασκήνια, η περιμετρική κάλυψη του αποχετευτικού αγωγού της ορχήστρας, το προστατευτικό στηθαίο γύρω από την ορχήστρα με εδώλια σε β΄ χρήση, πάνω στα οποία ήταν στερεωμένα προστατευτικά κιγκλιδώματα και σκιάδια. Για να μετατραπεί το θέατρο σε αρένα, χρειάστηκε εκτός από τα προστατευτικά μέτρα, να διευρυνθεί η ορχήστρα, πράγμα που επιτεύχθηκε με την αφαίρεση μιας σειράς καθισμάτων, μάλλον των προεδρικών.
Με μέγιστη χωρητικότητα 3.000 θεατών, το Θέατρο των Φθιωτίδων Θηβών, φιλοξενούσε παραστάσεις αρχαίου δράματος, μουσικούς αγώνες, και κατά τη Ρωμαϊκή Εποχή θηριομαχίες και αγώνες μονομάχων.
Η θέση του αρχαίου θεάτρου στο πρανές του λόφου «Κάστρο» που εξασφάλιζε πολύ καλή ακουστική λειτουργία, σε συνδυασμό με την άπλετη θέα που αντίκριζαν οι θεατές στη «χώρα» της πόλης και το λιμάνι της –την Πύρασο- στον Παγασητικό κόλπο, καθώς και στο περίφημο Κρόκιο πεδίον, καθιστούν το οικοδόμημα βασικό μάρτυρα της αισθητικής, της ευμάρειας και της δύναμης της «λαμπροτάτης πόλης» των Φθιωτίδων Θηβών. Με απόλυτη γνώση του τρόπου που λειτουργεί ο φυσικός φωτισμός ενός ανοικτού θεάτρου, η θέση και ο προσανατολισμός του είχε καθοριστεί με απόκλιση του άξονα της σκηνής από τον μαγνητικό βορρά κατά 90 μοίρες προς τα ανατολικά. Οι αλλαγές στον φωτισμό και κυρίως η κυριαρχία της σκιάς και του φωτός στην περιοχή της σκηνής και της ορχήστρας είχαν πολύ μεγάλη σημασία για την επιτυχία της αρχαίας παράστασης σε ένα ανοιχτό ελληνιστικό θέατρο.
Κατάσταση διατήρησης του μνημείου
Η έρευνα στο χώρο του θεάτρου δεν έχει ολοκληρωθεί και φυσικά δεν έχουν γίνει οι απαραίτητες αναστηλωτικές επεμβάσεις. Ζητούμενο αποτελεί η εύρεση πόρων για την ολοκλήρωση της έρευνας στο αρχαίο αυτό θέατρο, με σκοπό την αποκατάστασή του και την απόδοση του στο κοινό, για την οργάνωση σύγχρονων δράσεων που θα στηρίξουν την προβολή της τοπικής πολιτιστικής μας κληρονομιάς και τη διατήρηση της ιστορικής μας μνήμης.
ΠΗΓΗ: ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ
ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΘΕΣΣΑΛΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ
